Teodor Iljaszewicz (1910-1948)

między biografią poety i działacza narodowego a pedagoga

Słowa kluczowe: Teodor Iljaszewicz, oświata białoruska, białoruski ruch narodowy, emigracja białoruska, literatura białoruska

Abstrakt

Postać Teodora Iljaszewicza na trwale wpisała się w historię literatury białoruskiej i białoruskiego ruchu narodowego, szczególnie poczynając od lat 90. XX w., gdy powstała niepodległa Republika Białoruś. Jego nazwisko znalazło się w encyklopediach i słownikach biograficznych. Przedstawia się go jako białoruskiego  poetę, prozaika, historyka, dziennikarza i działacza społeczno-kulturalnego. Pomija się zaś jego podstawowy zawód nauczyciela i pedagoga, który był dla niego nie tylko źródłem utrzymania, ale też pasją i powołaniem. Jego działalność w dziedzinie oświaty białoruskiej – zarówno pedagogiczna, jak i organizacyjna zasługują na odrębne zainteresowanie. Po ukończeniu studiów bowiem poświęcił się jej bezgranicznie. Bez względu na okoliczności starał się kształcić młodzież białoruską w języku ojczystym. W II Rzeczypospolitej w latach 1934-1937 uczył języka białoruskiego w Wileńskim Gimnazjum Białoruskim i w Prawosławnym Seminarium Duchownym w Wilnie. W latach 1939-1941 oraz 1941-1944 organizował szkolnictwo białoruskie na Białostocczyźnie, a w latach 1944-1948 w warunkach emigracji w powojennych Niemczech uczył dzieci i młodzież, wydawał podręczniki, organizował skauting i YMCA. Spojrzenie całościowe na życie i działalność Teodora Iljaszewicza wskazuje, jak ważną w jego życiu była działalność oświatowa, można nawet stwierdzić, że traktował ją priorytetowo, zaś twórczość literacka i naukowa była jej uzupełnieniem.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Archiwum Państwowe Białorusi w Mińsku, f. 42, op. 1, d. 2143, l. 25, Swiedienиia o kołиcziestwie bieł. szkoł и uczaщиchsia w nиch po kłassam naczało 1940/1941 ucz. h. po Biełostokskoj obłastи.

Lietuvos centrinis valstybės archyvas, F. 175, Ap. 5IVCa, B. 1146, L. 33 Pismo S. Kościałkowskiego z dn. 5.09.1934 r.; F. 178, Ap. 1, B. 240, L. 1, Pismo Z. Żerebeckiego do Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego z dn. 5.04.1937 r.; F. 234, Ap. 1, B. 46, L. 1, Podanie T. Iljaszewicza z dn. 23.08.1930 r.; F. 234, Ap. 1, B. 46, L. 2-4, Państwowy kurs nauczycielski w Wilnie.

Archiwum domowe M. Marlicz.

Archiwum domowe Autorki: List I. Ilczuk, 22 czerwca 2006; List B. Kita, 24 października 1998; List L. Michaluk, 5 maja 2009, List Ż. Navumczyka, 5 maja 2009; List K. Vierabieja, 12 kwietnia 2009; List K. Vierabieja, 3 marca 2010.

Opracowania

A. H.., Chwiedar Iljaszewicz, „Da mety”, 1948, nr 1, s. 9.

Aniszeuskaja A., Szczadrucha, Biełastok 2009.

Biełaruskaja szkoła u Biełastoku, „Nowaja Daroha”, 28 listopada 1943, nr 45, s. 3.

Biełaruskija maturysty, „Szlach Moładzi”, 1930, nr 7, s. 15.

Biełaruskija piśmienniki. Bijabiblijahraficzny słounik, Minsk 1994, t. 3.

Białoruskie święto narodowe, „Kurjer Wileński”, 27 marca 1935, nr 85, s. 6.

Bryleuski U., Maja sustrecza z Chwiedaram Illaszewiczam, „Biełarus”, 1979, nr 271-271, s. 3.

Czemier A., Biełaruskaja adysieja, Wilnia 2005-2006.

Encykłapiedyja historyi Biełarusi, t. 3, Mìnsk 1996, t. 3.

Hatkowicz A., Watensztat – “biełaruskaja wioska”, „Hołas Radzimy”, 13 listopada 1997, nr 46, s. 7.

Głogowska H., Białostocczyzna w życiu i twórczości Teodora Iljaszewicza, w: Acta Albaruthenica 10. „Мае Афіны тут – назваў із Бандарамі”. Profesorowi Aleksandrowi Barszczewskiemu na 80-lecie, red. M. Timoszuk, M. Chaustowicz, Warszawa 2010, s. 79-112.

Głogowska H., Działalność kulturalno-oświatowa i twórczość literacka Teodora Iljaszewicza na emigracji w Niemczech (1944-1948), w: Słowianie wschodni na emigracji: literatura – kultura – język, red. B. Kodzis, M. Giej, Opole 2010, s. 151-161.

Głogowska H., Emigracyjne losy białoruskiego pisarza i działacza politycznego Teodora Iljaszewicza, w: Paryż – Londyn – Monachium – Nowy Jork. Powrześniowa emigracja niepodległościowa na mapie kultury nie tylko polskiej, t. 2, red. V. Wejs-Milewska, E. Rogalewska, Białystok 2016, s. 847-865.

Głogowska H., Teodor Iljaszewicz, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, 11 (1999) s. 165-178.

Głogowska H., Wileński okres życia i twórczości Teodora Iljaszewicza na tle białoruskiego ruchu narodowego i życia literackiego (wiek dojrzały), „Studia Białorutenistyczne”, 7 (2013) s. 57-71, DOI: 10.17951/sb.2013.7.57.

Hłahouskaja Ł., Chwiedar Illaszewicz u biełaruskim emihranckim asiaroddzi u Niamieczczynie (1944-1948) творчасць, дзейнасць,памяць, „Запісы Беларускі ІнстытутНавукі й Мастацтва / Belarusan Instytute of Arts and Sciences Zapisy” (New York – Miensk) 37 (2014) s. 688-794.

I. T., Na parozie nowaha szkolnaha hoda, „Nowaja Daroha”, 5 września 1943, nr 33, s. 1.

Iljaszewicz Ch., Apawiadańni, Watensztet 1948.

Iljaszewicz T., P. Szanterowi w odpowiedzi, „Kurjer Wileński”, 30 maja 1935, nr 146, s. 6.

Kousz S., Biełaruski łahier u Watensztat. Albom – Histarycznaja dawiedka, New Yersey 1981.

Kozłowska H., Za Białorusią świata nie widział, „Czasopis”, 1999, nr 3, s. 16-20.

Maksimiuk Ja., Biełaruskaja Himnazija im. Janki Kupały u Zachodniaj Niamieczczynie 1945-1950, New York-Belastok 1994.

Mogę spokojnie umierać. Bazyli prawosławny metropolita Warszawski i całej Polski 1914-1998, red. E. Czykwin, Białystok 1998.

Pieciukiewicz M., U poszukach zaczarawanychskarbau, Wilnia 1998.

Turonak Ju., Madernaja historyja Biełarusi, Wilnia 2006.

Wićbicz Ju., Pamiaci paeta i zmahara, „Biełaruskaja Trybuna”, 1953, nr 3, s. 3.

Winicki A., Matarjały da historyi biełaruskaj emihracyi u Niamieczczynie u 1939-1951 hadoch, Los Andżeles 1968 -Mensk 1994.

Zaleski A., Dziadźka Chwiedar, „Baćkauszczyna”, 1958, nr 43.

Załużny S., Jak żyć kab zdarowym być, [bmw] 1947.

Żyćcio i litaraturnaja spadczyna Chwiedara Illaszewicza, Pirmasiens 1981.

Letapis Wilenskaj Biełaruskaj Himnazii 1919-1944, red. Ju. Popek, Leimen 1983.

Opublikowane
2021-12-18
Dział
Studia i rozprawy