Kształtowanie się powojennych społeczności regionalnych na Ziemiach Odzyskanych w świetle pamiętników, relacji i wspomnień osadników z terenu Ziemi Głogowskiej
Abstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest prezentacja zbioru pamiętników, relacji i wspomnień wydanych w latach 2006–2015 w ramach serii publikacji ukazujących powojenne dzieje Dolnego Śląska, a szczególnie Ziemi Głogowskiej. Punktem wyjścia do podjętej charakterystyki życia ludzi, którzy zasiedlili Ziemie Odzyskane były wydarzenia 1945 r. Jednocześnie zestawiając losy tych osób, nie pomijano ich przeżyć z okresu ii wojny światowej.
Różne były losy i przeżycia Polaków, którzy po 1945 r. zasiedlili Ziemie Odzyskane, w tym także Ziemię Głogowską. W gronie osadników znaleźli się ekspatrianci, ludzie wypędzeni z Ziem Wschodnich, deportowani podczas wojny przez władze radzieckie, oraz przesiedleńcy z centralnej Polski, o różnym pochodzeniu społecznym i rozmaitych profesjach.
Każda z omawianych w ramach serii relacji jest unikalna i ma wyjątkowe walory, zawierając m.in. wiele cennych informacji ukazujących różne drogi, którymi mieszkańcy tego regionu zmierzali do swojej nowej „małej ojczyzny”. Ponadto wspomnienia stanowią nieocenione źródło opisu życia codziennego, postaw mentalnych, procesu zakorzeniania się Polaków na tych ziemiach oraz pozwalają odtworzyć lokalną specyfi kę i klimat społeczny lat powojennych.
W latach 1945–1950 na Ziemi Głogowskiej nie było ludności jednolitej pod względem etniczno-kulturowym, a proces integracyjny przebiegał wolno. Tworzenie nowych więzi społecznych dokonywało się tu w trzech etapach. Na początku w okresie zasiedlania Ziem Odzyskanych dochodziło do separatyzmu, wynikającego z różnic pochodzenia regionalnego osadników (m.in. różne tradycje i wizje funkcjonowania zbiorowości). Drugi etap integracji i adaptacji (przebiegający do 1958 r.) charakteryzował się stopniowym zanikiem różnic kulturowych, przenikaniem różnorodnych kultur regionalnych oraz pojawieniem się poczucia przywiązania do tych ziem. Kolejny, trzeci etap (nastąpił po 1958 r.) zakończył pojawianie się wątpliwości o tymczasowości przynależności tych ziem do Polski i doprowadził do upodobnienia się tego obszaru do reszty kraju.
Wspomnienia powojenne dają wieloaspektowy obraz powojennej rzeczywistości, wnoszą więc ważną cząstkę do dorobku powojennej polskiej historiografii Ziemi Głogowskiej, a szerzej Ziem Zachodnich.
Downloads
Bibliografia
Baraniecki J., M. R. Górniak, Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla, Kotla–Lublin 2012.
Barcik A., Sól ziemi. Rola Kościoła katolickiego w powstaniu Polski Solidarnościowej, „Talent” (Duszpasterstwo Przedsiębiorców i Pracodawców), 5 (2005) s. 11–12.
Bereś S., Pamięć ocalonych, w: Kresowe dziedzictwo. Studia nad językiem, historią i kulturą, red. A. Budzyńska-Kamieniecka, M. Misiak, J. Kamieniecki, Wrocław 2012, s. 277–293.
Chutkowski J., Głogów w XX wieku. Zarys monograficzny, Głogów 2004.
Czaińska E. M., Charakterystyka uwarunkowań kształtowania się osadnictwa oraz rozwoju miasta Głogowa pod wpływem powstania Huty Miedzi , w: Głogów historia i perspektywy rozwoju, red. J. Hermaszewski, E. Czaińska, B. Kohlman, Głogów 2010, s. 85–93.
Czaińska E., Świadomość tożsamości lokalnej a jej wpływ na rozwój gospodarczy miasta Głogowa, w: Głogów tu i teraz, red. E. Czaińska, J. Hermaszewski, B. Kohlman, Głogów 2011.
Czyżewski W., Rola Kościoła katolickiego w integrowaniu Ziem Odzyskanych po roku 1945 (ze szczególnym uwzględnieniem administratury gorzowskiej), w: Jeszcze o Gorzowie, Gorzów Wielkopolski 2000.
Dulczewski Z., Drugie pokolenie. Wspomnienia mieszkańców zachodnich i północnych ziem Polski, Poznań 1978.
Dulczewski Z., Mój dom nad Odrą. Pamiętniki i wspomnienia, Zielona Góra 1976, mps.
Dzwonkowski T., Administracja apostolska kamieńska, lubuska i prałatury pilskiej. Zarys dziejów 1945–1966, w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski 1998, s. 23–54.
Flota B., Miedź i medycyna, Wrocław–Lubin 2010.
Frąszczak K., M. R. Górniak, M. Kuchnicki, Pamiętniki, relacje i wspomnienia osadników obecnej gminy Głogów (część 1). Przedmoście, Głogów–Lublin 2015.
Głogów – moje miejsce na Ziemi, red. K. Jeleń, Głogów 2010.
Górniak M. R., 70 lat Ochotniczej Straży Pożarnej w Jaczowie. Zarys dziejów 1946–2016, Jerzmanowa–Lublin 2016, s. 25–38.
Górniak M. R., Integracyjna rola Kościoła katolickiego w powojennych dziejach społeczeństwa Głogowa (ze szczególnym uwzględnieniem okresu pionierskiego 1945–1960), w: Głogów. Historia i perspektywy rozwoju, red. J. Hermaszewski, E. Czaińska, B. Kohlman, Głogów 2010, s. 83–93.
Górniak M. R., Pamiętniki i wspomnienia osadników rejonu gminy Grębocice (zeszyt 2). Powojenne relacje nauczycieli i absolwentów szkół z terenu gminy, Grębocice–Lublin 2008.
Górniak M. R., Pamiętniki i wspomnienia osadników rejonu gminy Grębocice (zeszyt 3). Pionierzy i ich następcy, Grębocice–Lublin 2011.
Górniak M. R., Pamiętniki, relacje i wspomnienia osadników rejonu obecnej gminy Jerzmanowa (część 2). Robotnicy przymusowi, pionierzy polskiego osadnictwa i ich następcy, Jerzmanowa–Lublin 2014.
Górniak M. R., Pamiętniki, relacje i wspomnienia osadników rejonu obecnej gminy Jerzmanowa (część 1). Okres pionierski 1945–1960, Jerzmanowa–Lublin 2012.
Górniak M. R., Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla, Kotla–Lublin 2007.
Górniak M. R., Społeczno-religijna rola zakonów i stowarzyszeń katolickich w powojennych dziejach Ziemi Głogowskiej (ze szczególnym uwzględnieniem okresu pionierskiego 1945–1960), w: Głogów tu i teraz, red. E. Czaińska, J. Hermaszewski, B. Kohlman, Głogów 2011, s. 95–115.
Górniak M. R., Szabrownictwo, w: Encyklopedia „Białych Plam”, t. 20, Radom 2006, s. 265–268.
Górniak M. R., Ziemie Odzyskane, w: Encyklopedia „Białych Plam”, t. 18, red. A. Winiarczyk, Radom 2006, s. 252–255.
Gross E., Kresowe dzieje podolskich wsi: Wołochy, Ponikwa i Hucisko Brodzkie (1938–1944), Wrocław 2004.
Gross E., Tragedia Podola, Głogów 2007.
Habranowicz J., Wielokulturowość Ziem Zachodnich po II wojnie światowej w pamiętnikach osadników, „Dolny Śląsk”, 14 (2008) nr 13, s. 30–42.
Halicka B., Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945–1948, Kraków 2015.
Hanich A., Powojenna „repatriacja” Polaków z Kresów Wschodnich na Śląsk Opolski, w: Wokół ludzi i zdarzeń. Przesiedleńcy z dawnych Kresów Rzeczypospolitej w strukturze demograficznej i społecznej Śląska Opolskiego w sześćdziesięcioleciu 1945–2005, red. R. Ramziński, T. Sołdra-Gwiżdż, Opole 2011, s. 11–25.
Hejger M., Przekształcenia narodowościowe na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w latach 1945–1959, Słupsk 2008.
Irek W., Integracja społeczno-narodowa Ziem Zachodnich, w: Integracja społeczno-narodowa Ziem Zachodnich. Wybrane problemy, red. M. Nieć, Wrocław 2006, s. 83–95.
Jacher W., Problemy adaptacji społeczno-kulturowej ludności polskiej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po 1945 roku, w: Polskie Ziemie Zachodnie. Studia socjologiczne, red. A. Michalak, A. Sakson, Ż. Stasieniuk, Poznań 2011, s. 67–78.
Jakubczak F., Ludzie i miedź. Pamiętniki z legnicko-głogowskiego rejonu uprzemysławianego, Warszawa 1974.
Jarosz D., M. Kuchnicki, Historia jednego kwartału. Wspomnienia mieszkańców „stoczniowca”, Głogów 2015.
Jasiński J., Kwestia pojęcia Ziemie Odzyskane, w: Ziemie Odzyskane / Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005. 60 lat w granicach państwa polskiego, red. A. Sakson, Poznań 2006, s. 27–44.
Jaworska K., Rola Kościoła katolickiego w integrowaniu społeczeństwa dolnośląskiego w latach 1945–1951, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy”, 1 (2013) nr 9, s. 7–8, 13–17.
Kominek B., W służbie „Ziem Zachodnich”, Wrocław 1977.
Koniusz J., Mój dom nad Odrą. Drugi tom wspomnień i pamiętników, Zielona Góra 1965.
Koniusz J., Mój dom nad Odrą. Pamiętniki i wspomnienia mieszkańców Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 1971.
Koniusz J., Mój dom nad Odrą. Ze wspomnień mieszkańców Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 1988, mps.
Koniusz J., Mój dom nad Odrą. Ze wspomnień głogowian, Zielona Góra 1973, mps.
Koniusz J., I. Solińska, Mój dom nad Odrą, Zielona Góra 1961.
Konopnicka M., J. Helwig, Wstęp do dziennika Paula Pätzolda, w: Glogau 1945. Upadek twierdzy, Wrocław–Głogów 2015, s. 107–112.
Kowalczyk K., W walce o „rząd dusz”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na. Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, Szczecin 2003.
Kucharska księga wspomnień gminy Głogów, red. L. Rydz, Głogów 2010.
Kulak T., Wrocław – polskie miasto o niemieckiej przeszłości, w: Poznań – Szczecin – Wrocław.
Trzy uniwersytety, trzy miasta, trzy regiony, red. W. Łazuga, S. Paczos, Poznań 2010, s. 83–98.
Kwaśniewski K., Adaptacja i integracja kulturowa ludności Śląska po ii wojnie światowej, Wrocław 1968.
Lec Z., Kościół rzymskokatolicki na Dolnym Śląsku w powojennym pięćdziesięcioleciu, „Dolny Śląsk”, 6 (2000) nr 8, s. 50–56.
Lewandowski P., Gorzowski szaber. Stosunek polskich osadników do „poniemieckiego” miasta, „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 21 (2014) s. 206–208.
Lewandowski P., Wschód i zachód przemieszczone oraz odtworzone. Powstanie postmigracyjnego społeczeństwa polskich Ziem Zachodnich, „Kultura i Społeczeństwo”, 2013, nr 3, s. 203–215.
Maciuszczak W., Służba niejedno ma imię. Z dziejów głogowskiej milicji i policji w latach 1945–2014, Głogów 2014.
Maciuszczak W., Twierdza Głogów. Garnizon i ludzie. 1630–2009, Głogów 2009.
Matwijowski K., Głogów. Zarys monografii miasta, Wrocław 1994.
Mazur Z., O adaptacji niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań 2001.
Misiak W., Kierunki i charakter przemian społecznych na Dolnym Śląsku w 50-leciu, „Dolny Śląsk”, 2 (1996) nr 2.
Moja mała ojczyzna – gmina Pęcław, red. M. Sadowski i in., Białołęka – Wietszyce 2005.
Mordawski H., Ziemie Odzyskane 1945–1956, Brzezia Łąka 2015.
Nawrocki W., Wspomnienia osadników Ziemi Głogowskiej, t. 1–3, Głogów 1967–1970, mps.
Nitschke B., Oswajanie „małych ojczyzn” na przykładzie odbudowy Starego Miasta Głogowie, w: Głogów. Historia i perspektywy rozwoju, red. J. Hermaszewski, E. Czaińska, B. Kohlman, Głogów 2010, s. 45–56.
Nowak-Małolepsza F., Mniejszości narodowe na Ziemi Lubuskiej po ii wojnie światowej, Zielona Góra 2011, s. 5–11.
Nowosielska-Sobel J., „Na barkach nieśli krajobraz” – z problemów oswajania przez osadników przestrzeni na przykładzie powiatu jeleniogórskiego drugiej połowy lat 40., w: Trudne dziedzictwo. Tradycje dawnych i obecnych mieszkańców Dolnego Śląska, red. J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, Wrocław 2006, s. 127–142.
Ocaleni z zatraty, t. 2: Relacje mieszkańców ziemi lubińsko-legnickiej, red. S. Bereś, Wrocław 2014.
Pater J., Polska administracja Kościoła rzymskokatolickiego na Dolnym Śląsku po ii wojnie światowej, „Dolny Śląsk”, 3 (1997) nr 4, s. 10–24.
Pokrzyńska M., Z Bukowiny do Gaworzyc, w: Kto siedzi na miedzi (-y)?, red. J. Starzyński, Legnica 2013, s. 155–176.
Polkowice w mojej pamięci. Materiały Międzynarodowego Konkursu na pracę wspomnieniowo-historyczną, red. J. Tyszkiewicz, Polkowice 2011.
Rajche Z., Na nowej ziemi: wspomnienia przesiedleńca na Ziemie Zachodnie (1946–1948), Zielona Góra 2016.
Rykiel Z., Kolonizacja a tożsamość społeczna na Ziemiach Zachodnich – przykład Zielonej Góry, w: Polskie Ziemie Zachodnie. Studia socjologiczne, red. A. Michalak, A. Sakson, Ż. Stasieniuk, Poznań 2011, s. 101–118.
Rymar D.A., Gorzów Wielkopolski w latach 1945–1998. Przemiany społeczno-polityczne, Szczecin–Gorzów Wielkopolski 2005.
Sakson A., Procesy integracji i dezintegracji społecznej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski po 1945 roku, w: Pomorze – trudna ojczyzna. Kształtowanie się nowej tożsamości 1945–1995, red. A. Sakson, Poznań 1996, s. 131–154.
Siatecki A., Mój dom nad Odrą. Pamiętniki i wspomnienia członków organizacji młodzieżowych Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 1983, mps.
Soszyńska L., A. Dyrek, Publikacje poświęcone organizacji życia społecznego, naukowego, kulturalnego i gospodarczego na Ziemiach Odzyskanych. Zestawienie literatury z zasobów bibliotek i instytucji z powiatów Dolnego Śląska, Wrocław 2016.
Suleja W., Trudny proces zakorzeniania. Kresowiacy na Dolnym Śląsku, w: Kresowe dziedzictwo. Studia nad językiem, historią i kulturą, red. A. Budzyńska-Kamieniecka, M. Misiak, J. Kamieniecki, Wrocław 2012, s. 269–275.
Swastek J., Rządcy archidiecezji wrocławskiej w latach 1945–1995, Wrocław 1998.
Szulc P., Pozyskane ziemie odzyskane, „Pamięć i Przeszłość”, 15(2015) nr 2(28), s. 6–14.
Śmierzchalski-Wachocz D., Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach na przykładzie Środkowego Nadodrza w latach 1945–1989, Ząbki 2007.
Techmańska B., Jestem stąd, więc … – poczucie tożsamości mieszkańców ziemi lubińskiej i polkowickiej, „Rocznik Lubuski”, 35 (2009) cz. 1, s. 235–243.
Wojtowicz H., M. Garbera, Rozalia Berhel, w: Ocaleni z zatraty II. Relacje mieszkańców ziemi lubińsko-legnickiej, red. A. Bereś, Wrocław 2014, s. 87–89.
Z Kresów do … Sławy. Wspomnienia Kresowian, red. A. Rösler, Sława 2016.
Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.
Zawicki K., Ocalić od zapomnienia, Głogów 2015.
Zimirska J., W drodze do domu. Ze wspomnień, Warszawa 2012.
Żurek R., Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec Ziem Zachodnich i Północnych 1945–1948, Szczecin–Warszawa–Wrocław 2015, s. 470–509.
