Momenty niedowładu. O doświadczeniach granicznych w egodokumentach Jana Szczepańskiego, Józefa Pilcha i Jana Wantuły

Słowa kluczowe: Jan Szczepański, Jan Wantuła, Józef Pilch, autobiografizm, przemilczenia, cierpienie

Abstrakt

Cel artykułu stanowi pokazanie, w jaki sposób „momenty niedowładu”, bolesne doświadczenia graniczne, są reprezentowane w egodokumentach socjologa Jana Szczepańskiego oraz bibliofilów i historyków samouków Jana Wantuły i Józefa Pilcha.
Całą trójkę autorów łączy pochodzenie z chłopskich rodzin ewangelickich z Ustronia na Śląsku Cieszyńskim. Autorka szkicu rozważa, jak choroba, lęk, przemijanie, śmierć, utrata i rozczarowanie manifestują się w ich dziennikach, pamiętnikach i korespondencji. Okazuje się, że bohaterowie zachowują równowagę, racjonalizują swoje cierpienie, podkreślają indywidualny obowiązek zwalczania zła i niemarnowania czasu. W ich narracjach, ujętych od strony formalnej, przekłada się to na powściągliwość, maskowanie szczelin egzystencji, brak skrajności czy deformacji tekstu. Artykuł pokazuje, że na takie podejście wpływ miał m.in. zakorzeniony w ideach protestantyzmu stosunek do słowa, czasu oraz powinności. Teksty Szczepańskiego, Pilcha i Wantuły pokazują, jak wypracowywali oni harmonię w powiązaniu z poczuciem  odpowiedzialności za logos.

Downloads

Download data is not yet available.

Biogram autora

Katarzyna Szkaradnik, Uniwersytet Śląski w Katowicach

Dr, asystentka w Zakładzie Edukacji Kulturalnej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Bibliografia

Andrzejewski J., Miazga, oprac. A. Synoradzka-Demadre, Wrocław–Kraków 2002.

Borkowska G., Opowiedzieć umieranie, „Teksty Drugie”, 2004, nr 5.

Cackowski Z., Ból, lęk, cierpienie, Lublin 1997.

Foltyniak A., Zapis i niewypowiedziane. Milczenie i rozpacz w „Dziennikach” Zofii Nałkowskiej, „Teksty Drugie”, 2008, nr 6.

Galant A., Prywatne, publiczne, autobiograficzne. O dziennikach i esejach Jana Lechonia, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej i Jerzego Stempowskiego, Warszawa 2010.

Gosk H., Kim byliśmy, kim jesteśmy? Opowieści o tożsamości postaci we współczesnej prozie polskiej lat 1945–2005, w: Polacy o sobie. Współczesna autorefleksja: jednostka, społeczeństwo, historia, red. P. Kowalski, Łomża 2005.

Heidegger M., Bycie i czas, tłum. i oprac. B. Baran, Warszawa 1994.

Jaspers K., Sytuacje graniczne, tłum. A. Staniewska, M. Skwieciński, w: R. Rudziński, Jaspers, Warszawa 1978.

Korwin-Piotrowska D., Białe znaki. Milczenie w strukturze i znaczeniu utworów narracyjnych (na przykładach z polskiej prozy współczesnej), Kraków 2015.

Kott J., Gilgamesz, albo Śmiertelność, w: tegoż, Pisma wybrane, wybór i układ T. Nyczek, t. 3: Fotel recenzenta, Warszawa 1991.

Kubica G., Etos śląskich luteranów – interpretacja kulturowa, w: taż, Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia, Kraków 2011.

Kuligowski P., Humanistyka jako hermeneutyka, Wrocław 2007.

Lejeune Ph., „Drogi zeszycie…”, „drogi ekranie…”. O dziennikach osobistych, wybór, wstęp i oprac. P. Rodak, Warszawa 2010.

Listy Jana Wantuły z lat 1901–1909, oprac. R. Lutman, „Ze Skarbca Kultury. Biuletyn Informacyjny Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”, 1956, z. 1.

Marszałek M., „Życie i papier”. Autobiograficzny projekt Zofii Nałkowskiej: „Dzienniki” 1899–1954, Kraków 2004.

Merleau-Ponty M., Fenomenologia percepcji, tłum. M. Kowalska, J. Migasiński, Warszawa 2001.

Miciński B., O Grecji, w: tegoż, Podróże do piekieł. Eseje, Warszawa 2011.

Nałkowska Z., Dzienniki czasu wojny, oprac. H. Kirchner, Warszawa 1974.

Nycz R., Od teorii nowoczesnej do poetyki doświadczenia, w: Kulturowa teoria literatury, t. 2: Poetyki, problematyki, interpretacje, red. T. Walas, R. Nycz, Kraków 2012.

Pilch J., Dziennik. Zapiski bibliofila i dziejopisa z lat 1963–1995, red. K. Szkaradnik, Ustroń 2013.

Pilch J., rękopiśmienne fragmenty dziennika pominięte w wydaniu książkowym.

Ricoeur P., Cierpienie nie jest bólem, w: tegoż, Filozofia osoby, tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1992.

Ricoeur P., Refleksja dokonana. Autobiografia intelektualna, tłum. P. Bobowska-Nastarzewska, Kęty 2005.

Rodak P., Cierpienie i pisanie. O autoterapeutycznej funkcji dzienników osobistych, w: Zapisy cierpienia, red. K. Stańczak-Wiślicz, Wrocław 2011.

Sławek T., Trakt starego człowieka. Próba polityki starości, w: Egzystencjalne doświadczenie starości w literaturze, red. A. Gleń, I. Jokiel, M. Szladowski, Opole 2008.

Stemplewska-Żakowicz K., Koncepcje narracyjnej tożsamości. Od historii życia do dialogowego „ja”, w: Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Gdańsk–Sopot 2002.

Szczepański J., Czas narodu, w: tegoż, Czas narodu, Kielce 1999.

Szczepański J., Deindywidualizacja i wojna, „Argumenty”, 1986, nr 4.

Szczepański J., Dzienniki z lat 1935–1945, red. D. Kadłubiec, Ustroń 2009.

Szczepański J., Dzienniki z lat 1945–1968, red. D. Kadłubiec, Ustroń 2013.

Szczepański J., Fantazje na temat czasu, Lublin 1999.

Szczepański J., Najważniejsze i najtrudniejsze, w: tegoż, Najważniejsze i najtrudniejsze, Warszawa 1999.

Szczepański J., Obraz samego siebie, w: tegoż, Sprawy ludzkie, Warszawa 1984.

Szczepański J., Od autora, w: tegoż, Rozmowy z dniem wczorajszym, Warszawa 1987.

Szczepański J., Od autora, w: tegoż, Sprawy ludzkie, Warszawa 1984.

Szczepański J., Okrucieństwo – rzecz ludzka, „Odra”, 1986, nr 10.

Szczepański J., Rozmowy, w: tegoż, Korzeniami wrosłem w ziemię, Ustroń 2013.

Szczepański J., Wartość działania, w: Człowiek i świat wartości, red. J. Lipiec, Kraków 1982.

Szczepański J., Wizje naszego życia, Warszawa 1995.

Szewczyk W., Radosna wiedza Józefa Pilcha, „Dziennik Zachodni”, 1987, nr 300.

Szkaradnik K., Rzeczywistość Polski Ludowej oczami Jana Szczepańskiego i Jozefa Pilcha – między prywatnością a politycznością, w: Doświadczenie komunizmu – pamięć i język, red. P. Zemszał, R. Halila, M. Głuszkowski, Toruń 2016.

Szkaradnik K., Socjolog „kreślący znaki wieczne”. Jana Szczepańskiego autoportret rozproszony, „Zagadnienia Rodzajów Literackich / Problems of Literary Genres”, 2015, z. 1.

Szturc W., Luterańskie pieśni żałoby, w: tegoż, Dotkliwe przestrzenie. Studia o rytmach śmierci, Kraków 2015.

Wantuła J., nieopublikowane listy do syna Andrzeja ze zbiorów rodziny nadawcy.

Wantuła J., Pamiętniki, red. W. Sosna, Cieszyn 2003.

Zieniewicz A., Autoryzowanie historii. Protokół negocjowania paktu, w: tegoż, Pakty i fikcje. Autobiografizm po końcu wielkich narracji (szkice), Warszawa 2011.

Zmieszany zapach książek i jabłek. Wybór korespondencji Jana Wantuły z lat 1899–1953, red. K. Szkaradnik, Ustroń–Katowice 2017.

Opublikowane
2020-09-08
Dział
Studia i rozprawy